E gjithë Europa është zhytur në një letargji të gjatë gjeopolitike, një letargji e mbushur me ëndrra dhe utopi: iluzioni i të qenit e para “superfuqi barngrënëse” në histori, e aftë për të ushtruar ndikim të madh global vetëm për shkak të mirësisë së modelit të saj civil, në thelb të paarmatosur…
Unë e deklaroj veten “të penduar” për NATO-n. Pakti i Atlantikut mbush 75 vjet . Është një përvjetor plot shqetësime për të ardhmen. NATO me ndihmën e saj të pamjaftueshme dhe të vonuar ka dështuar të ndalojë përparimin e Vladimir Putin në Ukrainë.
Tronditja e pushtimit rus fillimisht forcoi NATO-n, duke i shtyrë Finlandën dhe Suedinë të braktisin neutralitetin e tyre të lashtë dhe të anojnë me Perëndimin. Por një gjë është gjeografia politike e Aleancës, një gjë tjetër kapaciteti i saj aktual mbrojtës.
Shumë ushtri evropiane dhe shumë industri ushtarake evropiane janë në nivelet më të ulëta historike. Gjatë Luftës së Ftohtë, Evropa jetoi në strehën e mbrojtjes amerikane, si një parazit sigurie, duke investuar pak në forcat e saj të armatosura. Pas vitit 1991 dhe shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, ai madje shkoi drejt një dobësimi të mëtejshëm dhe çmontimit të mbrojtjes së tij.
E gjithë Europa është zhytur në një letargji të gjatë gjeopolitike, një letargji e mbushur me ëndrra dhe utopi: iluzioni i të qenit e para “superfuqi barngrënëse” në histori, e aftë për të ushtruar ndikim të madh global vetëm për shkak të mirësisë së modelit të saj civil, në thelb të paarmatosur. Ndërkohë, Putin po përgatiste rindërtimin e perandorisë ruse. Por as me luftën në Gjeorgji në 2008, as me aneksimin e Krimesë në 2014, as me agresionin kundër Ukrainës në 2022, Evropa nuk ka ndryshuar ritëm. Kërcënimi rus nuk mjaftoi për të ndryshuar iluzionin “pacifist” të opinionit publik.
A nuk llogaritet kot fakti që për 75 vjet, pra për katër breza, evropianët kanë jetuar në paqe, siguri, me një nivel të lartë lirie dhe të drejtash, sepse mbrohen nga NATO ?
Unë e deklaroj veten të penduar për NATO-n, sepse kur isha i ri kam qenë pjesë e frontit antiatlantik. Unë dola në rrugë kundër NATO-s kur isha njëzet vjeç, si shumë nga brezi im. Kam kujtime shumë personale dhe të sakta nga BRSS gjatë periudhës komuniste: në moshën 21-vjeçare bëra debutimin tim në shtypin e PCI-së, të udhëhequr atëherë nga Enrico Berlinguer; meqenëse isha rritur jashtë vendit dhe flisja disa gjuhë të huaja, shpesh më përfshinin në delegacionet zyrtare që vizitonin kongreset e partive “vëllazërore”: Moskë, Leningrad (tani Shën Petersburg), Varshavë, Berlin Lindor.
Në Itali jetoja kur, në gjysmën e dytë të viteve 1970, Moska u përpoq të thyente solidaritetin e Atlantikut duke testuar ombrellën bërthamore amerikane mbi Evropën Perëndimore. Ushtria e Kuqe mund të vendoste koka bërthamore në një distancë të shkurtër nga kufijtë tanë, plus ajo kishte mbështetjen politike të një pjese të opinionit publik në vendet evropiane të NATO-s: nga partitë e forta komuniste të Italisë dhe Francës, te pacifistët, të cilët adoptuan sloganin “më mirë e kuqe. se i vdekur”.
Dyshja franko-gjermane qëndroi e vendosur në favor të një përgjigjeje të vendosur nga NATO (vendosja e raketave Euro), falë marrëveshjes midis kancelarit socialdemokrat Helmut Schmidt dhe presidentit liberal Valéry Giscard d’Estaing, por rrugët e Evropës ishin plot me demonstrata, pra de facto neutraliste dhe objektivisht pro-sovjetike.
Raketat SS-20 të instaluara nga BRSS në 1977, me koka bërthamore të drejtuara në territorin e Gjermanisë Perëndimore dhe vendeve të tjera evropiane, ishin një përpjekje tinëzare duke ndezur mundësinë të një konflikti bërthamor të kufizuar në teatrin evropian. BRSS dëshironte të fuste në qeveritë dhe opinionin publik të Evropës Perëndimore dyshimin se Shtetet e Bashkuara nuk mund të ndërhynin në mbrojtjen e tyre, duke qenë se sulmi atomik nuk kërcënonte territorin amerikan.
Socialdemokrati Schmidt dhe liberali Giscard i kërkuan Amerikës së demokratit Jimmy Carter të instalonte raketa euro jo vetëm për të balancuar SS-20, por për të konfirmuar solidaritetin Atlantik dhe kohezionin e Aleancës.
Demonstratat në të cilat mora pjesë në sheshet e Romës dhe Milanos ishin mbresëlënëse, por mobilizimi i së majtës gjermane ishte edhe më masiv. 400,000 demonstrues pushtuan rrugët në përpjekje për të bllokuar një votim në Bundestag i cili në 1982 hapi rrugën për instalimin e Euroraketave.
Në ato demonstrata oqeanike shpirti pacifist i Gjermanisë i dha jetë “lëvizjes masive më të madhe dhe më heterogjene në historinë e Republikës Federale”, siç e përkufizoi studiuesi Hans Kundnani. Ajo lëvizje u drejtua nga ish-kancelari socialdemokrat Willy Brandt (karriera politike e të cilit u ndërpre kur u zbulua se spiunët sovjetikë ishin midis bashkëpunëtorëve të tij) dhe intelektualë prestigjioz si fituesi i çmimit Nobel për letërsinë, Günter Grass.
Një njeri i së majtës si Schmidt nuk u lëkund dhe historia dëshmoi se kishte të drejtë. Ne nuk vdiqëm në Holokaustin bërthamor, as nuk u bëmë koloni të Moskës. Popujt që kishte shtypur BRSS, sapo u çliruan nga zgjedha, nxituan të hyjnë në NATO për t’u mbrojtur nga rikthimi i imperializmit rus . Një tjetër lider i madh i së majtës evropiane, socialisti francez François Mitterrand trashëgoi pozicionin mbi Euroraketat nga liberali Giscard dhe e bëri atë të tijin. Një njeri me shpirt, Mitterrand kishte këtë linjë të vyshkur për të përmbledhur ngjarjet e atyre viteve: “Raketat janë në Lindje, pacifistët janë në Perëndim”.
Më pas, NATO u akuzua për mizori të tjera, si p.sh. pjesëmarrja në luftën në Afganistan. Por ajo ndërhyrje ushtarake u provokua nga masakra e civilëve të pafajshëm më 11 shtator 2001, e organizuar nga Al Kaeda duke filluar nga bazat e saj afgane dhe nën mbrojtjen e talebanëve. Të njëjtët njerëz që denoncuan luftën e NATO-s në Afganistan si një veprim kriminal, sapo trupat tona u tërhoqën në verën e vitit 2021, i kthyen akuzat duke folur për tradhti.
Katër breza evropianësh i detyrohen shumë NATO-s: privilegjin për të jetuar në një zonë të botës të kursyer nga lufta, të përfituar nga prosperiteti dhe përparimi i paparë. Asgjë nuk garanton se e ardhmja do të jetë aq e ndritshme. Tani të gjithë po drejtojnë gishtin nga Donald Trump: edhe para se të mbahen zgjedhjet amerikane, ai tashmë është caktuar si fajtori për rënien e NATO-s.
Në të vërtetë, Trump ka ngritur ndonjëherë mundësinë e largimit të Amerikës nga aleanca. Por era e izolimit po fryn edhe në të majtën amerikane, mjafton të dëgjosh dy kandidatë të pavarur dhe shumë radikalë si Robert Kennedy Jr dhe Cornell West. Për më tepër, NATO është sabotuar nga brenda, për dekada, nga evropianët që nuk besojnë në të. A nuk kanë mësuar asgjë 75 vjet histori? Jo, nëse secili rishpik historinë bazuar në siguritë e veta ideologjike dhe nuk pranon të njohë gabimet. Kam bërë një gabim kur isha njëzet dhe nuk do të doja të përsërisja të njëjtin gabim.
